Sinds 2022 heeft West-Europa te maken met grote uitbraken van door insecten overgedragen virale ziekten (insect-borne diseases) bij runderen en schapen, zoals  blauwtong (BT) en epizoötische hemorragische ziekte (EHD), wat aanzienlijke sociaaleconomische gevolgen heeft en grote problemen oplevert op het gebied van dierenwelzijn en pijnbestrijding. 

Hoe kunnen dierenartsen en veehouders zich voorbereiden op het bestrijden van deze virale uitbraken, met het behoud van de hoogste prioriteit op het gebied van dierenwelzijn?

Gelukkig zijn er nu al wel een vaccins beschikbaar voor blauwtong type-3, maar helaas nog niet voor EHD en het recent uitgebroken blauwtong type-12 virus. Hierdoor zou een meer pragmatische benadering gericht op dierenwelzijn en effectieve pijnbestrijding op basis van gepubliceerde wetenschappelijke artikelen een weg vooruit kunnen zijn.

Zorgwekkende opkomst van blauwtong en epizoötische hemorragische ziekte in West-Europa sinds 2022

Opwarming van de aarde en andere milieu-invloeden zijn waarschijnlijk van invloed op factoren die verband houden met de incubatietijd van het virus, de verspreiding van Culicoides en het vermogen van deze muggen om zowel EHD als BT over te dragen. Dit verklaart gedeeltelijk de significante epidemiologische veranderingen voor zowel EHD als BT in het afgelopen decennium.

Oorspronkelijk kwam EHD alleen voor in Noord-Amerika, Azië, Afrika en Oceanië en BT in Afrika, het Midden-Oosten en Azië. Nu hebben deze ziekten zich uitgebreid naar West-Europese landen, wat een ernstige bedreiging vormt voor dieren en landbouwbedrijven. 

In de afgelopen 18 maanden heeft West-Europa grote uitbraken van EHD en BT bij schapen en runderen meegemaakt. Hoewel ze geen bedreiging vormen voor de humane gezondheid, worden beide ziekten door de Wereldorganisatie voor Diergezondheid (WOAH) aangemerkt als significante ziekten en is het in de meeste landen verplicht om gevallen snel aan de autoriteiten te melden en om nationale surveillance te waarborgen.

Sinds november 2022 verspreidt EHD zich zorgwekkend in Europa (EDHV-8 serotype).^5,6

• Het begon eerst in Italië en vervolgens Spanje met respectievelijk drie en twee uitbraken van EHD die in november 2022 werden gemeld.
• Portugal en Zuid-Frankrijk hadden respectievelijk hun eerste EHD-uitbraken juli en september 2023.^5,6
• Frankrijk is het meest getroffen land, waar nog steeds een uitbraak gaande is, met 3870 gemelde gevallen sinds september 2023.⁶

Nieuwe uitbraken zijn nog altijd gaande in Spanje (20 nieuwe uitbraken sinds augustus 2024) en Portugal (laatste uitbraak op 13 augustus 2024) met nieuwe gemelde gevallen sinds juni 2024.⁶

Ondertussen ontstond er in september 2023 een uitbraak van BT bij schapen in Nederland7 (BTV-3 serotype), gevolgd door uitbraken in Duitsland8 (BTV-3) vanaf oktober 2023 en in het Verenigd Koninkrijk (BTV-3). In Frankrijk is er sinds september 2023 een uitbraak met een nieuwe stam van het BTV-8 serotype. Italië registreerde ook een aanzienlijk aantal BT-uitbraken van meerdere stammen sinds september 2023 (>270 uitbraken).^9,10

In de afgelopen periode door de hoge temperaturen blijft de situatie in Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië dramatisch. Sinds juni 2024 heeft Nederland een stijging in nieuwe gevallen, ondanks vaccinatie, waarbij uitbraken nog steeds bezig zijn en al een totaal van 5827 gevallen (door RT-PCR; BTV-3 serotype) bevestigd zijn tot en met 12 september 2024. Daarnaast is er sinds oktober 2024 ook een nieuwe BTV type ontdekt middels RT-PCR, namelijk het BT type-12 (BTV-12).

Eind juli werd een zorgwekkende toename in nieuwe gevallen van het BTV-3-serotype ook opnieuw waargenomen in het noorden van Frankrijk. Op 5 september meldde Frankrijk 712 uitbraken van het BTV-3-serotype sinds begin juni.⁶ Sinds begin augustus heeft Frankrijk een gratis vaccinatieprogramma (BTV-3-serotype) uitgerold en een gecontroleerde gereguleerde zone opgezet in het noorden en oosten van het land. Sindsdien zijn nieuwe gevallen van blauwtong (BTV-3-serotype) opgedoken in België, dicht bij de Franse grens, met in totaal 2.316 uitbraken sinds juni 2024.⁶ Sinds juli 2024⁸, heeft ook Duitsland een aanzienlijke stijging ervaren in nieuwe gevallen (voornamelijk BTV-3-serotype): op de nationale toezichtplatform stonden op 5 september 2024 7.841 uitbraken geregistreerd,⁶ waarvan minstens 3.500 bevestigd als BTV-3-serotype, ondanks vaccinatie-inspanningen. Italië zag sinds juni 2024 ook een stijging in gevallen (595 bevestigde uitbraken), voornamelijk door het BTV-8-serotype.

Andere Europese landen meldden enkele uitbraken gedurende de zomer, waaronder Spanje (BTV-8-serotype), het VK (BTV-3-serotype), Zwitserland (BTV-3-serotype) en Denemarken (BTV-3-serotype). BT verspreidt zich nu ook naar andere landen: Noorwegen en Tsjechië hebben respectievelijk eind augustus en begin september 2024 hun eerste gevallen gemeld (serotypes zijn nog in onderzoek).⁶

Behandeling

Er is momenteel geen geregistreerd medicijn voor EHH, aangezien er geen geneesmiddel beschikbaar is tegen de virussen die verantwoordlijk zijn voor EHD. Voor BT zijn inmiddels wel drie vaccins op de Nederlandse markt.

Het is echter moglijk om de gevolgen van deze virale infecties te beïnvloeden: de behandelin gvan zowel EHD als BT is vaak gericht op pijnverlichting en ontstekingsremmers, evenals het voorkomen van secundaire bacteriële infecties.

Daarom bestaat de huidige benadering voor beide ziekten uit het implementeren van een ondersteunende en symptomatische behandeling, vaak met behulp van antimicrobiële middelen om het risico op secundaire wondinfecteis te voorkomen. Niet steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) worden gebruikt voor hun pijnstillende en ontstekingsremmende eigenschappen. 

Lokale pijnverlichting kan worden gegeven bij orale laesies om voedselinname te vergemakkelijken. Zo gebruiken sommige schapenhouders naar verluidt wilgenbast als natuurlijke lokale pijnverlichting voor orale laesies, omdat dit salicine bevat, een chemische stof die vergelijkbaar is met acetylsalicylzuur en bekendstaat om zijn ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen.

Corticosteroïden kunnen ook worden gebruikt om acute ontsteking en zwelling  van de neus en mond te beheersen indien nodig. Toediening van vloeistoffen, hetzij door drenchen van de getroffen dieren via infusie, wordt aanbevolen om uitdroging te voorkomen als de dieren niet drinken.

Andere mogelijke bijkomende ziekten, indien aanwezig, moeten ook adequaat worden behandeld om de kans op herstel te verbeteren.

Preventie en controlemaatregelen

Preventie en controlemaatregelen omvatten actieve surveillanceprogramma's voor insectenvectoren als mogelijk getroffen dieren. Quarantaine en / of bewegingbeperkingen worden ook regelmatig toegepast om de kans op vectoroverdracht te verkleinen. Als een geval wordt bevestigd en de verspreiding lokaal beperkt is, kunnen dieren worden geruimd om te voorkomen dat de ziekte zich verspreidt. In Europa wordt het beheer van BT gereguleerd en is het onderhevig aan optionele eradicatieprogramma's. 

In het voorjaar en de warmere maanden zal de activiteit van Culicoides toenemen naarmate de temperatuur stijgt. Verdere virusverspreiding neemt toe, wat kan leiden tot nieuwe uitbraken van EHD en BT. Dierenartsen en veehouders moeten voorbereid blijven om deze ziekten op nieuw te bestrijden, om de risico's die ermee gepaard gaan te beperken, terwijl pijnbestrijding prioriteit blijft.

Downloads