Hoe weet u of uw paard pijn heeft?

woensdag 2 augustus 2023

Het sneller en beter opmerken van (subtiele) gedragsafwijkingen bij het paard leidt tot een beter pijnmanagement, welzijn en herstel van het dier. In dit artikel worden vier samengestelde pijnschalen besproken die zijn meegenomen in de EPWA app.

Paarden zijn van nature prooidieren en daarom meesters in het verbergen van pijn. Wanneer een paard extreme pijn heeft, zijn de signalen duidelijk te herkennen door de paardeneigenaren, maar vooral de subtiele uitingen van pijn zijn lastiger op te merken. Het sneller en beter opmerken van (subtiele) gedragsafwijkingen bij het paard leidt tot een beter pijnmanagement, welzijn en herstel van het dier. In dit artikel worden vier samengestelde pijnschalen besproken die zijn meegenomen in de EPWA app.

Wat is pijn?

Volgens de Internationale Associatie van de Studie van Pijn (IASP) wordt pijn bij mensen gedefinieerd als: “een onaangename sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met daadwerkelijke of potentiële weefselschade.¹ Deze definitie is ook toepasbaar op dieren.

Pijn kan acuut of chronisch zijn. Bij dieren zijn acute pijnsignalen duidelijker te zien chronische pijnsignalen. Pijn is niet alleen een gevoelsaspect, maar wordt ook emotioneel ervaren. Hierdoor is pijn een erg subjectief fenomeen en door deze subjectiviteit is het lastig om pijn te meten.²

Samengestelde pijnschalen:

Paarden die pijn ervaren zijn te herkennen aan hun afwijkend gedrag; ze vertonen afwezigheid van normaal gedrag, een veranderde houding of verminderde prestaties. Om deze (vaak subtiele) gedragingen te meten wordt er veel gebruik gemaakt van samengestelde pijnschalen oftewel de ‘composite pain scales’. Deze schalen kijken naar de gedragsuitingen van het hele dier, of specifiek naar bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen (‘facial expression pain scales’).² Een samengestelde pijnschaal wordt opgesteld op basis van fysiologische parameters, gedragsparameters en interactieve parameters. De gedragingen worden gedurende een bepaalde periode geobserveerd en gescoord en deze score bepaalt de mate van pijn bij het paard. Elke pijnschaal heeft een eigen maximale te behalen score.

Met een samengestelde pijnschaal wordt het individuele dier goed opgevolgd en is de ontwikkeling van de pijnscore over een bepaalde periode duidelijk zichtbaar. Daarnaast kan het scoringssysteem toegepast worden door meerdere personen in binnen deze periode en geeft het bij al deze observeerders vergelijkbare resultaten.^4,5

Samengestelde pijnschaal van Bussières

De samengestelde pijnschaal van Bussières^3,4,5 maakt gebruik van onderstaande parameters.

1. Fysiologische parameters: hartslag, ademhalingsfrequentie, rectale lichaamstemperatuur en darmgeluiden.
2. Gedragsparameters: hoofdbewegingen, zweten, krabben met de voorbenen, slaan naar de buik, houding van het paard, algemene indruk en eetlust.
3. Interactieve parameters: reactie van het paard op aanraking en geluiden.

Deze 13 parameters worden allemaal gescoord via een eenvoudige tabel met per parameter een puntentoekenning van 0 tot 3. De totale maximale score van de samengestelde pijnscore is 3 x 13 = 39 punten. Met deze samengestelde pijnscore wordt het individuele dier goed opgevolgd en is de ontwikkeling van de pijnscore over een bepaalde periode duidelijk zichtbaar. De samengestelde pijnschaal van Bussières wordt toegepast bij het beoordelen van bijvoorbeeld orthopedische pijn, viscerale post-operatieve pijn en pijn bij koliek.^4,5

EQUUS-COMPASS

Voor meten van pijn bij acute koliek is er een aparte samengestelde pijnschaal opgesteld, bestaande uit 14 criteria.^5,6 Deze zijn terug te vinden in het EQUUS-COMPASS, waarbij deze pijnschaal veel overlappende parameters bevat uit de samengestelde pijnschaal van Bussières. Deze 14 criteria zijn:^5,6

1. Fysiologische parameters: hartslag, ademhalingsfrequentie, rectale lichaamstemperatuur en darmgeluiden.
2. Gedragsparameters: houding, neerliggen / rollen, zweten, krabben met de voorbenen, slaan naar de buik, slaan met de staart, hoofdbewegingen en pijngeluiden.
3. Interactieve parameters: reactie van het paard op de observeerder, reactie op aanraking.

De maximale score van het EQUUS-COMPASS is 42, per criterum worden 0 tot 3 punten toegekend.

Horse Grimace Scale.

De Horse Grimace Scale is de eerste pijnschaal op basis van gezichtsuitdrukkingen die in de literatuur werd beschreven⁸. Er worden in totaal 6 elementen geëvalueerd: stand van de oren, samenknijpen van de oogleden, aanspannen van de mondhoeken, openen van de neusgaten, tonus van de kauwspieren en spanning boven de oogregio. De Horse Grimace Scale is in diverse situaties getest, waaronder post-operatief na castratie⁸ en bij paarden met acute laminitis⁹. Onderstaande afbeelding geeft verschillende foto’s met gezichtsuitdrukkingen weer die wijzen op de aanwezigheid van pijn. Een uitdrukking wordt gescoord met een 0 indien niet aanwezig, 1 als licht aanwezig en 2 als duidelijk aanwezig.

EQUUS-FAP

Op basis van de Horse Grimace Scale heeft de Universiteit van Utrecht de EQUUS-FAP pijnscoring ontwikkeld.⁶ Hierbij wordt het hoofd van het paard op 9 criteria beoordeeld, waarbij een maximale score van 18 punten mogelijk is. De volgende criteria worden beoordeeld: oogleden, neusgaten, spiertonus, positie oren, focus, stand van het hoofd en enkele dynamische parameters zoals geeuwen, flemen, tandenknarsen en kreunen. ⁶

Wilt u weten of uw paard pijn heeft? Probeer de EPWA app.

Op basis van bovenstaande gevalideerde pijnschalen en diverse onderzoeken door specialisten aan de Universiteit van Utrecht is er een gratis app ontwikkeld die de mogelijkheid geeft om zelf pijnlijk gedrag bij paarden te scoren. Deze app is de Equine Pain and Welfare App (EPWA), voor het beoordelen van acute pijn bij paarden en ezels. De app maakt gebruik van pijnschalen voor de beoordeling van het hele dier, alsook een schaal voor de gezichtsuitdrukkingen. Na het scoren van uw dier krijgt u de uitslag van de test en kan u aangeraden worden om contact op te nemen met de dierenarts.

Als u dieren in behandeling heeft, kunt u de app ook goed gebruiken om te zien hoe de pijn bij uw dier zich ontwikkelt en wanneer het nodig is om de behandeling nog aan te passen met bijvoorbeeld extra pijnstilling.

Download de app in de Playstore

Download de app in de Appstore

Voor meer informatie over het gebruik van de EPWA app: 

https://www.youtube.com/watch?v=ybKIqOAzmmU

Referenties:

1. Raja S.N., Carr D.B., Cohen M., Finnerup N. B., Flor H., Gibson S., Keefe F., Mogil J. S., Ringkamp M., Sluka K. A., Song X., Stevens B., Sullivan M., Tutelman P., Ushida T., Vader K. 2020. The Revised ISAP Definition of pain: concepts, challenges and compromises. Pain. 161 (9) p. 1975-1982.
2. LICG – Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren: 2020. Pijn herkennen bij paarden.
3. Bussière G., Jacques C., Lainay O., Beauchamp G., Leblond A., Cadoré J-l., Desmaizières L-M., Cuvelliez S. G., Troncy E. 2008. Development of a composite orthopeadic pain scale in horses. J. rv.sc. (85) p. 294 – 306.
4. Van Loon J. P. A. M., Back W., Hellebrekers L. J., van Weeren P. R. (2010). Application of a Composite Pain Scale to objectively monitor horses with somatic and visceral pain under hospital conditions. Journal of Equine Veterinary Science, (30-11) p. 641 – 649.
5. Van Loon J. P. A. M., Jonckheer-Sheehy V. S. M., Back W., van Weeren P. R., Hellebrekers L. J. (2014). Monitoring equine visceral pain with a composite pain scale score and correlation with survival after emergency gastrointesitinal surgery. The Veterinary Journal (200-1) p. 109 – 115.
6. Van Loon J. P. A. M., Van Dierendonck M. C. (2015). Monitoring acute equine visceral pain with the Utrecht University Scale for Composite Pain Assessment (EQUUS-COMPASS) and the Equine Utrecht University Scale for Facial Assessment of Pain (EQUUS-FAP): A scale-construction study. The Veterinary Journal (206) p. 356 – 364.
7. Descovich K. A., Wathan J., Leach M. C., Buchanan-Smith H. M., Flecknell P., Farningham D., Vick S-J. (2017). Facial expression: an under-utilised tool for the assessment of welfare in mammals. Epub (8) – p. 1-21.
8. Dalla Costa E., Minero M., Lebelt D., Stucke D., Canali E., Leach M. C. (2014) Development of the Horse Grimace Scale (HGS) as a pain assessment tool in horses undergoing routine castration. PLos ONE (9-3) p. 1-10.
9. Dalla Costa E., Stucke D., Dai F., Minero M., Leach M.C., Lebelt D. (2016). Using the Horse Grimas Scale (HGS) to Asses pain associated with acute laminitis in horses (Equus caballus). Animals (6) p. 1-9.

Geschreven door drs. J. de Mul , werkzaam voor Dechra als productmanager landbouwhuisdieren & paard